FONKSİYONEL ÇENE ORTOPEDİSİ
Ortopedi, tıbbın kemikleri tedavi eden dalıdır.Çocukluk döneminde ki deformiteleri önleme ve tedavi etme sanatıdır.Kemikler doğru uyarımı aldıklarında büyürler.Erken dönemde doğru stimulasyon verildiğinde kemik doğru yönde büyür.Ortodonti ise ‘’düzgün diş’’ demektir.Ortodontik harekette dişin hareketi yönünde rezorpsiyon(kemik yıkımı),tersi yönde apozisyon(kemik yapımı)olur.Dişle soket arasında ki ilişki değişir.Ayrıca dişi kemiğe bağlayan periodontal liflerin de soketle ilişkisi değişir.
FONKSİYONEL ÇENE ORTOPEDİSİ ‘nde ise kemik gelişimini değiştirmek için dişe bir stimulus(uyarı) verilir.Diş kemikle birlikte hareket eder ancak dişin soketle ilişkisi değişmez.Diş kemikle birlikte istenen yönde hareket eder.
Bu tedavinin esas amacı istenmeyen etkileri ortadan kaldırmak ve bunu büyüme ve gelişim boyunca yapmak böylece direkt olarak nöromüsküler sistem üzerine etki ederek tedaviyi kalıcı olarak tamamlamaktır.Çene kemiğinin gelişimini nöromüsküler sistem kontrol eder.Bu yöntemle hem çocuk hem de erişkinlerde çalışmak mümkündür.
FÇO’da 3 temel kavram vardır.
1-Nöro excitation
2-Konum değişikliği
3-Terapötik konum değişikliği
Dişlerden, dilden,kaslardan ve temporamandibuler eklem ve kapsülünden gelen ve beyne iletilen tüm uyaranlara ‘’PERİFERAL COMPARATOR’’ denir.
Merkezi sinir sistemi (MSS) üzerinde bulunan ve periferalcomparatorden gelen uyarıları işleyerek bir komut üreten alanlara‘’ CENTRAL COMPARATOR’’ denir.
PeriferalComparatorden beyne uyarımı yapacak olan 4 ana bölge var.Bunlar;
1-TMJ eklem ve kapsül içersinde ki proprioseptörler
2-Periodontal proprioseptörler
3-Ağız mukozasına ait mekanoseptörler
4-Nöromüsküler demetler ve iğcikler
TMJ eklem ve kapsülünde ki reseptörler
Proprioseptör:Sinir hücresinin ucunda ki özel sonlanmadır.Burası beyne bilgi iletir.Vücudun uzay içinde ki konumuyla ilgili bilgileri beyne iletir.TMJ kapsülü içinde de bu bilgileri ileten proprioseptörlervardır.Buproprioseptörler ;
1-Stomatognatik sistemi kontrol eder
2-Isırma kuvvetini kontrol eder.
3-Mandibulanın konumunu kontrol eder.
4-Elevator kasların gevşemesini kontrol eder.
TMJ ‘in kondilini örten bir kapsül vardır.Kondilin yaptığı en ufak bir hareket bile kapsül içinde ki reseptörler tarafından algılanır ve bu bilgi beyne iletilir.Beyin de bununla ilgili bazı cevaplar üretir.Bu reseptörler, büyüme süreçleri boyunca doğru uyarımlar verilmezse ısırma kuvveti gibi gerekli fonksiyonlar için yeterli olacak olgunluğa erişemeyecektir.
2-periodontal proprioseptörler : Dişin alveol soketi içersinde çene kemiğine tutunmasını sağlayan periodontalligamentleriniçersinde yer alırlar..
Bunlar:
1-Otomatik Discharge:24 saat boyunca devrededirler ve mandibulanın nerde olduğunu yani konumunu beyne iletirler.Ağaç dalları gibidirler..
2-Terminal Button: 3-4 periodontalligamentibirarayagetirirler.Dişi alveol soketi içersindeintrüzyon yaptıracak bir kuvvet olduğunda devreye girer.Çok çok hafif bir intruzyonu bile algılar ve bu bilgiyi beyne iletir.Beyin de cevap olarak hangi kasların kasılması gerektiği bilgisini kaslara iletir.Kısaca bu reseptörler çiğneme kuvvetinden sorumludurlar.
3-Terminal Halka:Elevator kasların gevşemesini sağlar.
TMJ de ki ilk 3 reseptör, peridontalproprioseptörlerleaynıdır.Ama onlar kadar hassas değildirler.
Dişsiz kalındığında TMJ de ki reseptörler periodontalproprioseptörlerin yerini alırlar.Ancak görevlerini yerine getirebilmeleri için çok uzun zaman geçmesi gerekir.O yüzden total protez kullanan hastaların protezlerine alışması, protezlerini yerinde tutabilmeleri, yeterli ısırma ve çiğneme kuvvetlerini kazanabilmeleri için zaman ve sabır gereklidir.
Periodontal reseptörlerin uyarılması için çok hafif bir uyaran yeterlidir.Dişlereherhangibir apareyin herhangibir aksesuarının temasını rahatlıkla ayırtedebilir.Beyne gönderilecek bilgilerden de beyinden farklı cevapların gelmesini sağlayacaktır.
Eğer periodontal reseptörlere kesikli bir uyarım sağlanırsa sürekli bir kuvvet uygulamaktan daha etkili bir sonuç elde edilir.O yüzden FÇO apareyleri çok sıkı olarak tutturulmazlar, ağızda serbest olarak kalırlar.Hasta her yutkunduğunda aparey uyaran sağlar.Hasta gevşediğinde aparey aşağıya iner.Bu kesikli uyarım beyne yapılan afferent uyarımı arttırır.
3-Ağız mukozası ve dil üstünde ki mekanoseptörler
Dilin proprioseptörleri vücudun düzgün konumda durabilmesini sağlamaya yarayacak kadar önemli dir.Şöyleki;Gözleri görmeyen ya da bir şekilde görmesi engellenen birinin şayet dilini doğru bir konumda tutmasını sağlayacak şekilde düzgün bir uyaran alması sağlanırsa vücudunu da düzgün bir konumda tuttuğu gösterilmiş..Dilin algılamasının konum için çok önemi var.Ağız içine takılacak herhangibir aparey dili uyaracaktır.
Şayet yutkunma düzgün olmazsa mesela hasta ,dilini dişlerinin arasından çıkararak yutkunmaya çalışırsa bu durmda geriye dönüşümsüz olarak kemik ve kas bozukluklarına yol açacaktır.Hatalı yutkunma erken olarak tedavi edilmezse hastanın konumuyla ilgili bazı bozukluklar olur bunu doğru olarak tedavi etmek mümkün olmayabilir.Hasta ne kadar erken tedavi edilirse o kadar iyi sonuç alınır.
Dudak mukozasında ki mekanoseptörlerin yavaş bir adaptasyon kapasitesi vardır ve uyarılma eşik değerleri düşüktür ve tüm bunların en yaygın bulunduğu bölge ise ağız köşeleridir.Adaptasyon yavaşsa bu reseptör beyne uzun süre mesaj göndermeye devam edecektir.Tüm gün ve gece boyunca hasta apareyini takarsa bu uyarım devam edecektir.
4-Nöromüsküler iğcikler ve demetler
Kasın içinde bir lif grubu var.Bunların etrafında da sensitif sinir uçları halkasal olarak durur.Kas gevşekken spiralin halkalar birbirinden ayrılmıştır, gevşektir.MSS ‘ne iletilen iletiler nörona bağlanır ordan kasın içine gelir ve kasın kasılmasını sağlar.Kas kasıldığında tendon üstünde ki başka bir reseptörü uyarır.Tendonun gerildiğini algılar.Bu da beyne algılayıcı sensitif bir uyrımgönderir.Buda negatif uyarıma sebep olur.Bu da kasa gevşeme emrini verir.
Kaslarda sürekli bir kas tonusuvardır.Sürekli olarak bir miktar kasılma korunuyor kasta ve buna tonusdeniyor.Tonusugamamotornöronlarsağlıyor.Kastonusu kemik modelasyonu için çok önemlidir.
Kasların en iyi konumu elde etmek için sürekli olarak uyarılmasını sağlamak gerekir.Kaslariçersinde farklı yoğunlukta iğciklervardır.Önemli kasların içinde fazlaca iğciklervar.Ve bir apareyle iğcikler uyarıldığında tonus sağlamak için bir uyarım elde etmiş oluruz.Tonus kemik büyümesini koordine etmesi için çok önemlidir.Tonus, kemiğin şekillenmesi üzerine etkili olan en önemli mekanizmadır.
FÇO apareyleri yapılarak yapılan bir müdahele yeterli bir kas fonksiyonu sağlamayı amaçlar.Bu şekilde düzgün kemik gelişimi ve büyümesi için gerekli olan düzgün uyarım sağlanmış olur.Doğrustimülasyonda kemik doğru modele olur.Kemik hangi forma sahip olması gerektiğini bilmez.Kemiğe şeklini veren kastır.Hasta ağzına aparey takınca yüz,boyun,dudaklar ve pek çok kas grubu uyarılır.Tüm bunlar doğru olarak uyarıldığında kemiğe de doğru şeklini verir.
FÇO da ilk kural nöroexitasyondur.2.si konum değişikliğidir.Hastanın ağzına FÇO takılan her durumda bir konum değişikliği yapmış olur.Konum değişince nöroexitasyona sebep olur.
Konum değişikliği yapmak için illa ki aparey takmak gerekmez.Bunu dişlerde bazı aşındırmalar yaparak ve kompozit ilave ederek de yapabiliriz.Süt dişlerine yapılan Direct traklerle de konum değişikliği yaptırılabilir.Konum değişince beyne yapılan afferent uyarı değişir.Böylece büyüme için doğru uyarımı sağlamış oluruz.
3-TERAPÖTİK KONUM DEĞİŞİKLİĞİ(DA)
Çiğneme işlemini dişler birbirine max. Temas edecek pozisyonda yapar.Bunamax. İntercuspidasyondenir.Yutkunmak için de max.interc.’na ihtiyacımız var.Ayrıcamandibulaya destek sağlamak için de bu gerekli.
Embriyolojik olarak premaxilla ve 4 keser diş frontonazal çıkıntıdan köken alır.Bu kısımda beyinden gelir.Bu kısımda çokça sinir ucu var.Üst keserlerin periodontalligamentlerinde pek çok reseptör var.Üst keserlerin alt dişlerle temasını sağladığımız her durumda MSS’ne devasa boyutta bilgi aktarırız.Beyinden aşağıya doğru gelen motor uyaran da çok güçlü olacaktır.İşte üst dişlerin alt dişlerle temas ettiği bu konuma TERAPÖTİK KONUM DEĞİŞİKLİĞİ (DA:Determinantarea) denir.Tüm tedavi tiplaerinde bu konumu elde ettiğimizde hızla sonuç alırız.
FÇO ‘da 8 fonksiyonel öncelik vardır.
1-TMJ, 2-Dil , 3-Mandibula , 4-Boyun, 5-Kafa-omurga bileşimi, 6-Mandibula altı bölge,
7-Omurga, 8-Üst hava yolunda değişiklik
FÇO ile çalışırken etkili olan mekanizmalar şunlardır..
1-Lateral pterygoiddizgini:Alt çeneyi sağa ve sola kaydıran kas dizginidir.Karşıt olarak çalışır.Sağ dizgin kasıldığında alt çene sola, sol dizgin kasıldığında alt çene sağa gider.
2-Styloglossus dizgini:Dilinlateral kısmını oluşturur. Düz dizgindir.Sağda ki kısım kasılınca dil sağa, solda ki kısım kasılınca da dil sola gider.Her iki dizgin dilin ucunda birleşir.
3-Digastrik dizgin:Her iki kasın kasılması ile ağız düz aşağıya doğru açılır.Sağ dizgin kasıldığında çene sağa doğru açılıp rotasyon yapar, sol dizgin kasıldığında çene sola doğru açılıp rotasyon yapar.
Hastaya apareyini her taktığımızda bu dizginleri etkilemiş oluyoruz ve dizginlerin çalışma şeklini değiştirmiş oluyoruz.
Fonksiyonel apareylerde çok önemli olan bir diğer şey de her hasta için bireyselleşmiş tedavi yaklaşımı sunmaktır.Her hasta için analiz yapıp, 8 önceliği değerlendirip en uygun olacak aparey nedir onu planlarız.
Apareylerden amaç bu 8 önceliğin eşzamanlı çalışmasını sağlamak, hastanın nörofizyolojik fonksiyonunu doğru olarak temin edebilmektir.Böylece büyüme için gerekli olan en iyi stimulasyonubirarada sağlamış oluruz.
NÖRO-OKLUZAL REHABİLİTASYON
Kavram1:Doğumdan itibaren çene hareketleri yapmaya başlarız.Emzirilme döneminden sonra mümkün olan en kısa zamanda sert gıdalarla beslenme ,lateral hareketlerin yapılabilmesi ,doğru düzgün bir gelişim için çok önemlidir.
Kavram2:Çiğneme hareketi hem sağ hem de sol tarafta ardışık olarak yapılmalıdır.Tek taraflı çiğnemenin birtakım gelişimsel bozukluklara neden olacağı açıktır.Bunun gibi eş zamanlı yani aynı anda çift taraflı çiğneme de hatalıdır .Çenede protruziv hareket yani herhangibirşeyi ön dişleri arasında tutmak suretiyle kesme işlemini de yapabilmelidir.
Kavram3-Süt dişlerinin mine dokusu yumuşaktır ve aşınmaya göre planlanmıştır.Ağzın gelişimi için çok yumuşak gıdalarla beslenmek doğru değildir.Gıdanın mekanik özellikleri gelişim için çok önemlidir.
Kavram4:Maxilla ve mandibula yapısal olarak birbirinden farklıdır.Büyüme ve gelişim kuralları da birbirinden farklıdır.Doğru olarak büyümek için doğru fonksiyon görmesi gerekir.
Comments are closed.